Do rozwoju otyłości dochodzi w wyniku dodatniego bilansu energetycznego, który utrzymuje się przez dłuższy czas. Przyczyny powstawania otyłości mogą mieć związek z czynnikami genetycznymi, środowiskowymi, psychologicznymi oraz ze stosowaniem niektórych leków, a także ze zbyt małą aktywnością fizyczną.
Czynniki genetyczne
Naukowcy uważają, że obecnie około 25 – 40% przypadków otyłości związana jest z występowaniem czynnika genetycznego. Jeśli dziecko ma oboje szczupłych rodziców, to ma 7% szans, aby być otyłe. Z kolei dziecko, które ma rodziców otyłych, będzie miało szansę bycia otyłym w 80% przypadków. Czynniki genetyczne mają wpływ, np. na:
- regulację apetytu;
- wybieranie produktów, które są bogate w tłuszcze i/lub cukier;
- zdolność do oksydacji tłuszczu i węglowodanów;
- podstawową przemianę materii;
- spontaniczną aktywność fizyczną.
Otyłość, która jest uwarunkowana genetycznie, może mieć związek z dziedziczeniem wielogenowym, a są to zaburzenia współdziałania wielu genów, a także z dziedziczeniem monogenowym.
Poza tym czynniki genetyczne mogą również sprzyjać powstawaniu efektu jo-jo i tutaj wymienia się:
- niską spoczynkową przemianę materii;
- zmniejszoną wrażliwość tkanek na insulinę;
- nadmierne wydzielanie greliny;
- nadmierne wydzielanie neuropeptydów, które wpływają na apetyt.
Czynniki związane z dietą
Tutaj ważne znaczenie ma spożywanie zbyt dużej ilości żywności wysokoprzetworzonej oraz wysokokalorycznej. Poza tym w ostatnich latach wzrosła wielkość spożywanych porcji jedzenia. Do tego popularne stały się przekąski, które w głównej mierze składają się z cukru i tłuszczu. Ponadto zmniejszyła się ilość spożywanego błonnika, a wzrosła ilość łatwo przyswajalnych węglowodanów i wzrosła ilość spożywanych napojów gazowanych, które zawierają duże ilości cukru lub syropu glukozowo-fruktozowego. Do tego dochodzi duża ilość tłuszczu w diecie, który ma dużo kalorii. Natomiast tłuszcz zwierzęcy nie tylko poprawia apetyt, ale także powoduje różne zaburzenia metaboliczne, co prowadzi do przedwczesnego rozwoju miażdżycy.
Stosowanie niektórych leków
Leki, które przyczyniają się do rozwoju otyłości, to: sterydy, progestageny, antagoniści serotoniny, leki psychoaktywne, niektóre leki przeciwalergiczne, leki przeciwdepresyjne, leki przeciwpadaczkowe, przeciwcukrzycowe, a także niektóre leki przeciwarytmiczne.
Zbyt mała aktywność ruchowa
Brak odpowiedniej dawki ruchu przyczynia się do rozwoju nie tylko otyłości, ale również wielu różnych chorób. Z kolei regularna aktywność fizyczna przynosi korzystne efekty w prewencji pierwotnej i wtórnej otyłości, a także innych chorób, np. cukrzycy, chorób układu krążenia, nowotworów, osteoporozy oraz nadciśnienia tętniczego. Poza tym regularna aktywność fizyczna przyczynia się do rozwoju korzystnych zmian w organizmie, a do tego zapobiega nadmiernemu gromadzeniu się tkanki tłuszczowej. Ma to szczególnie ważne znaczenie dla osób, które prowadzą siedzący tryb życia, a także dla osób, które spożywają nadmierne ilości wysokokalorycznego pożywienia.
Czynniki biologiczne
Czynniki biologiczne również mają ważne znaczenie w rozwoju otyłości. Na przykład uszkodzenie podwzgórza w wyniku procesu zapalnego albo nowotworu, a także uszkodzenie jąder brzuszno-przyśrodkowych podwzgórza może przyczynić się do rozwoju otyłości. Wtedy dochodzi do nadmiernego przyjmowania jedzenia, a także do zaburzeń układu autonomicznego. Poza tym zaburzenia endokrynologiczne, które mają związek z powstawaniem otyłości to: niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga, zespół policystycznych jajników, niedobór hormonu wzrostu albo rzekoma niedoczynność przytarczyc.
Czynniki psychologiczne
Czynniki psychologiczne, które mają wpływ na powstawanie otyłości, to:
- zaburzenia mechanizmu samoregulacji,
- cechy osobowości,
- oczekiwania danej osoby,
- zaburzenia emocji oraz problemy w radzeniu sobie ze stresem.
Jeśli chodzi o zaburzenia samoregulacji, to są one związane z problemem kontrolowania ilości przyjmowanych pokarmów, a to powoduje przejadanie się albo objadanie. Takie zaburzenia bardzo często pojawiają się u osób, które chcą schudnąć za wszelką cenę i wtedy starają się nie myśleć o jedzeniu. Wtedy pojawia się coraz większy głód. Poza tym takie zaburzenia pojawiają się u osób, które mają zaniżoną samoocenę, są samotne albo stawiają sobie wysoką poprzeczkę. Na przykład osoby smutne zaczynają zajadać troski, co powoduje nadwagę i otyłość, co znowu zwiększa smutek i niepokój oraz negatywną ocenę swojego wyglądu.
Przyczyny otyłości mogą być różnorodne. Jednak na niektóre z nich możemy mieć wpływ, dlatego warto zadbać o swoje zdrowie, czyli zacząć się zdrowo odżywiać, a także dostarczać odpowiednią dawkę ruchu każdego dnia.
